Zorro - Vulpes vulpes Linnaeus, 1758

Para más información sobre cada apartado hacer click en:

 

Portada

 

Identificación

 

Estatus de conservación

 

Distribución

 

Hábitat

 

Ecología trófica

 

Biología de la reproducción

 

Interacciones entre especies

 

Comportamiento

 

Bibliografía

 

 

Key words: Red Fox, interactions, predators, parasites, pathogens.

 

Interacciones entre especies

En su área de distribución el zorro coincide con un importante número de especies de carnívoros con los cuales solapa sus requerimientos ecológicos y con los que compite de forma más o menos importante. Respecto a los cánidos, el zorro compite con el zorro ártico (Alopex lagopus) (Hersteinsson y Macdonald, 1992), aunque en condiciones de frío extremo esta última especie está más adaptada (Hersteinsson y Macdonald, 1982); con el lobo (Canis lupus), si bien muestran una reducida similitud de dietas; con el coyote (C. latrans), dietas similares pero hábitats con productividad diferente y con el zorro gris (Urocyon cinereoargentatus)  (Voigt, 1987; Sargeant et al., 1987; Harrison et al., 1989).

La coexistencia entre lince (Lynx pardinus), tejón (Meles meles), meloncillo (Herpestes ichneumon), jineta (Genetta genetta) y zorro en un paisaje relativamente uniforme como el de Doñana viene determinada por la segregación de hábitat según el grado de especialización según caracteres de vegetación, paisaje, disponibilidad de alimento y molestias humanas. La coexistencia en simpatría de carnívoros en Doñana está mediada en especies de nicho estrecho como linces y jinetas por la selección de hábitat mientras que en especies generalistas como el zorro, el tejón y el meloncillo la segregación espacio-temporal de actividad o de consumo de recursos tróficos permiten la coexistencia. La amplitud de nicho de zorro, tejón y meloncillo puede ser una respuesta a las fluctuaciones en la disponibilidad de recursos que hay en las regiones mediterráneas (Soto y Palomares, 2015)1. 

En la comunidad de carnívoros (tejón, zorro y garduña) de la Serra de Montsant (noreste ibérico), aunque hay ocupación simultánea del espacio y del tiempo de actividad, hay diferentes estrategias según la disponibilidad de recursos y la estructura jerárquica de especies, primero el tejón, después el zorro y después la garduña. En verano, los recursos vegetales son abundantes y hay un elevado solapamiento en dieta y actividad pero hay una evitación temporal del competidor superior. En otoño hay menos recursos vegetales y el mantenimiento del solapamiento en la dieta se compensaba por la evitación y reducción de la actividad.  En invierno y primavera las diferencias se reflejaron en la sustitución parcial de los recursos vegetales (Barrull et al., 2014)1.

El zorro es un dispersante legítimo de semillas de numerosas especies de plantas, tanto nativas como introducidas, de las regiones eurosiberianas y mediterráneas de la Península Ibérica (Herrera, 1989; Hernández, 1993; Bermejo y Guitián, 1996, 2000; Traba et al., 2006; Hernández, 2008; Martínez et al., 2008; Fedriani y Delibes, 2009a, 2009b; Guitián y Munilla, 2010; Fedriani et al., 2010; Matías et al., 2010; Lopes et al., 2011; Rico-Guzmán et al., 2012; Perea et al., 2013; Peredo et al., 2013; Cancio et al., 2016)1. Experimentos realizados en la Serra do Courel indican una distancia máxima de dispersión de semillas de 2.846 m (González-Varo et al., 2013)1.

 

Depredadores

Entre los depredadores naturales del zorro destacan el águila real (Aquila chrysaetos) que puede capturar crías y adultos, el lobo (Canis lupus), el coyote (Canis latrans), el tejón (Meles meles), el lince boreal (L. lynx) (Voigt y Earle, 1983; Pacquet, 1992; Sunde et al., 1999; Jobin et al., 2000; Helldin et al., 2006). En algunos casos puede servir de fuente de alimentación, pero en otros los ataques son consecuencia de la competencia interespecífica en la comunidad de depredadores.

En la Península Ibérica se citan como depredadores al lince ibérico (Lynx pardinus) (Laffite, 2001), al águila real (Aquila chrysaetos) (Delibes et al., 1975; Fernández y Purroy, 1990) y al búho real (Penteriani y Delgado, 2010).

 

Parásitos y patógenos

En la Península Ibérica se citan los siguientes:

Trematodos: Alaria alata, Ascocotyle longa, Brachylaima sp., Metorchis bilis, Cryptocotyle lingua, Opisthorchis felinus, Opisthorchis tenuicollis, Metorchis albidus, Pseudamphistomum truncatum (López-Neyra, 1944; Cordero del Campillo et al., 1994; Miquel et al., 1994a, 1994b; Feliu et al., 1996; Rodríguez y Carbonell, 1998; Gortázar et al., 1998; Segovia et al., 2002; Eira et al., 2006)1.

Cestodos: Diphyllobothrium latum, Dipylidium caninum, Echinococcus granulosus, Echinococcus multiocularis, Hydatigera taeniformis, Joyeuxiella echinorhynchoides, Joxeuxiella pasqualei, Mesocestoides lineatus, Mesocestoides litteratus, Multiceps serialis, Taenia crassiceps, Taenia hydatigena, Taenia multiceps, Taenia pisiformis, Taenia polyacantha (López-Neyra, 1944; Martínez et al., 1978; Navarrete et al., 1990; Gortázar Schmidt  et al., 1992; Cordero del Campillo et al., 1994; Miquel et al., 1994a, 1994b; Álvarez et al., 1995; Feliu et al., 1996; Rodríguez y Carbonell, 1998; Rodríguez y Carbonell, 1998; Gortázar et al., 1998; Eira et al., 2006)1.

Acantocéfalos: Macracanthorhynchus catulinus (Gortázar Schmidt  et al., 1992; Gortázar et al., 1998)1.

Nematodos: Aelurostrongylus sp., Ancylostoma caninum, Angiostrongylus vasorum, Ascarops sp., Aspiculuris sp., Capillaria aerophila, Capillaria plica, Crenosoma vulpis, Cyathospirura sp. Dirofilaria immitis, Eucoleus aerophilus, Filaroides martis, Graphidium strigosum, Mastophorus muris, Molineus legerae, Molineus patens, Oxynema crassispiculum, Pearsonema plica, Physaloptera praeputialis, Physaloptera sibirica, Proospirura muris, Pterygodermatites affinis, Rictularia affinis, Rictularia proni, Seurastascaris numidica, Shiphacia sp., Spirocerca lupi, Thelazia callipaeda, Toxascaris leonina, Toxocara canis, Toxocara cati, Trichinella britovi, Trichinella spiralis, Trichuris vulpis, Uncinaria stenocephala (López-Neyra, 1944; Martínez et al., 1978; Navarrete et al., 1990; Alvarez et al., 1990; Gortázar Schmidt  et al., 1992; Gortázar et al., 1994; Cordero del Campillo et al., 1994; Miquel et al., 1994a, 1994b; Álvarez et al., 1995; Feliu et al., 1996; Miquel et al., 1996; Rodríguez y Carbonell, 1998; Serrano et al., 1998; Gortázar et al., 1998; Pérez-Martín et al., 2000; Eira et al., 2006; Gerrikagoitia et al., 2010; López-Olvera et al., 2011; Calero-Bernal et al., 2013; Sargo et al., 2014; Lopes et al., 2015; Garrido-Castañé et al., 20151 ; Figueiredo et al., 2016)1.   

Ácaros: Dermacentor marginatus, Dermacentor reticulatus, Haemaphysalis punctata, Hyalomma marginatum, Ixodes canisuga, Ixodes inopinatus, Ixodes hexagonus, Ixodes ricinus, Ixodes ventalloi, Pholeoixodes canisuga, Rhipicephalus pusillus, Rhipicephalus sanguineus, Rhipicephalus turanicus (Travassos Santos Dias, 1987; Estrada-Peña et al., 1992, 1996; Cordero del Campillo et al., 1994; Gortázar et al., 1998b; Millán et al., 2007; Estrada-Peña et al., 2014)1.

La sarna sarcóptica  provocada por el ácaro Sarcoptes scabei var. vulpes se presenta de forma local y periódica en algunas poblaciones, pudiendo reducir su tamaño de forma drástica (Lindström, 1992; Gortázar et al., 1998a; Soulsbury et al., 2007).

Phthiraptera Ischnocera: Felicola vulpis (Pérez-Jiménez et al., 1990; Cordero del Campillo et al., 1994)1.

Sifonápteros: Chaetopsylla trichosa, Ctenocephalides canis, Odontopsyllus quirosi, Pulex irritans, Spilopsyllus cuniculi, Xnoposylla cunicularis (Ribeiro y Capela, 1989; Cordero del Campillo et al., 1994; Millán et al., 2007)1.

Protozoos: Leishmania donovani, Isospora canis, Isospora rivolta, Isospora vulpis, Neospora caninum (Cordero del Campillo et al., 1994; Rodríguez y Carbonell, 1998; Criado Fornelio et al., 2000; Almería et al., 2002; Marco et al., 2008; Sobrino et al., 2008)1. Otros protozoos son el  que produce la leishmaniasis (Leishmania infantum) (Marín Iniesta et al., 1982; Semiao-Santos et al., 1996; Fisa et al., 1999; Sobrino et al., 2008; Cardoso et al., 20151), el protozoo piroplásmido Hepatozoon canis (Criado-Fornelio et al., 2003; Cardoso et al., 20141). Eimeria steida (Protozoo, Coccidio), Balantidum coli (Protozoo, Trichostomatida) (Romero González y Salazar Fernández, 1979; Figueiredo et al., 20161, Babesia microti (Cardoso et al., 20131), Toxoplasma gondii (Lopes et al., 20111; Calero-Bernal et al., 20151).

Bacterias: Anaplasma platys (Cardoso et al., 20151), Borrelia burgdorferi (Lledó et al., 20161),  Ehrlichia canis (Cardoso et al., 20151), Enterococcus faecium, Enterococcus durans (Radhouani et al., 20111), Escherichia coli portadores de toxinas Shiga (Mora et al., 20121), leptospirosis (Leptospira interrogans,) (Millán et al., 2009), la tuberculosis bovina (Mycobacterium bovis) (Little et al., 1982; Voigt, 1987; López-Peña et al., 1994; Beard et al., 1999; Damien et al., 2002; Martín-Atance et al., 2006; Millán et al., 2008; Matos et al., 20141), Mycobacterium caprae (Rodriguez et al., 20111), Mycobacterium avium subsp. paratuberculosis (Matos et al., 2014), Rickettsia typhi, Rickettsia slovaca (Lledó et al., 20161). 

Virus: Parvovirus canino (Santos et al., 2009), virus de la panleucopenia felina (Duarte et al., 20131), rhabdovirus fecal del zorro (Bodewes et al., 20141). Destaca especialmente la rabia. Esta epizootia puede producir localmente la muerte de entre el 60-80% de los ejemplares de una población (Voigt et al., 1985), siendo este cánido una de los reservorios de la rabia en Europa y Norteamérica (Chomel, 1993). Para evitar la propagación de esta enfermedad la Organización Mundial de la Salud recomienda llevar a cabo vacunaciones; así la Unión Europea lleva a cabo experiencias de vacunación oral de la población de zorros (Brochier et al., 2001).

 

Referencias

Almería, S., Ferrer, D., Pabón, M., Castella, J., Manas, S. (2002). Red foxes (Vulpes vulpes) are a natural intermediate host of Neospora caninum. Veterinary Parasitology, 107 (4): 287-294.

Alvarez, M. F., Iglesias, R., García, J., Paniagua, E., Sanmartín, M. L. (1995). Intestinal helminths of the red fox (Vulpes vulpes L.) in Galicia (Northwest Spain). Wiadomosci parazytologiczne, 41: 429-442.

Alvarez, F., Iglesias, R., Quinteiro, P., Sanmartín Durán, M. L. (1990). Sobre la presencia de Seuratascaris numidica (Seurat, 1917) Sprent, 1985 en Vulpes vulpes L. Revista Ibérica de Parasitología, 50 (1-2): 65-66.

Barbosa, A. M., Segovia, J. M., Vargas, J. M., Torres, J., Real, R., Miquel, J. (2005). Predictors of red fox (Vulpes vulpes) helminth parasite diversity in the provinces of Spain. Wildlife Biology in Practice, 1: 3-14.

Barrull, J., Mate, I., Ruiz-Olmo, J., Casanovas, J. G., Gosálbez, J., Salicru, M. (2014). Factors and mechanisms that explain coexistence in a Mediterranean carnivore assemblage: An integrated study based on camera trapping and diet. Mammalian Biology, 79 (2): 123-131.

Bermejo, T., Guitián, J. (1996). Consumo de frutos y dispersión de semillas de serbal (Sorbus aucuparia L.) por zorros y martas en la Cordillera Cantábrica occidental. Doñana, Acta Vertebrata, 23 (2): 215-227.

Bermejo, T., Guitián, J. (2000). Fruit consumption by foxes and martens in NW Spain in autumn: a comparison of natural and agricultural areas. Folia Zoologica, 49 (2): 89-92.

McKendrick, I., Rhind, S., Stevenson, K., Sharp, J. (1999). Evidence of paratuberculosis in fox (Vulpes vulpes) and stoat (Mustela erminea). Veterinary Record, 145: 612-613.

Bodewes, R., Ruiz-González, A., Schurch, A. C., Osterhaus, A. D. M. E., Smits, S. L. (2014). Novel Divergent Rhabdovirus in Feces of Red Fox, Spain. Emerging Infectious Diseases, 20 (12): 2172-2174.

Brochier, B., Dechamps, P., Costy, F., Hallet, L., Leuris, J., Villers, M., Peharpre, D., Mosselmans, F., Beier, R., Lecomte, L. (2001). Rabies eradication in Belgium by oral vaccination of Red foxes (Vulpes vulpes). Annales de Medecine Veterinaire, 145: 293-306.

Calero-Bernal, R., Otranto, D., Pérez-Martín, J. E., Serrano, F. J., Reina, D. (2013). First Report of Thelazia callipaeda in Wildlife from Spain. Journal of Wildlife Diseases, 49 (2): 458-460.

Calero-Bernal, R., Saugar, J. M., Frontera, E., Pérez-Martín, J. E., Habela, M. A., Serrano, F. J., Reina, D., Fuentes, I. (2015). Prevalence and Genotype Identification of Toxoplasma gondii in Wild Animals from Southwestern Spain. Journal of Wildlife Diseases, 51 (1): 233-238.

Cancio, I., González-Robles, A., Bastida, J. M., Manzaneda, A. J., Salido, T., Rey, P. J. (2016). Habitat loss exacerbates regional extinction risk of the keystone semiarid shrub Ziziphus lotus through collapsing the seed dispersal service by foxes (Vulpes vulpes). Biodiversity and Conservation, 25 (4): 693-709.  

Cardoso, L., Cortes, H. C. E., Eyal, O., Reis, A., Lopes, A. P., Vila-Vicosa, M. J., Rodrigues, P. A.; Baneth, G. (2014). Molecular and histopathological detection of Hepatozoon canis in red foxes (Vulpes vulpes) from Portugal. Parasites & Vectors, 7: 113.

Cardoso, L., Cortes, H. C. E., Reis, A., Rodrigues, P., Simoes, M., Lopes, A. P., Vila-Vicosa, M. J., Talmi-Frank, D., Eyal, O., Solano-Gallego, L., Baneth, G. (2013). Prevalence of Babesia microti-like infection in red foxes (Vulpes vulpes) from Portugal. Veterinary Parasitology, 196 (1-2): 90-95.

Cardoso, L., Gilad, M., Cortes, H. C. E., Nachum-Biala, Y., Lopes, A. P., Vila-Vicosa, M. J., Simoes, M., Rodrigues, P. A., Baneth, G. (2015). First report of Anaplasma platys infection in red foxes (Vulpes vulpes) and molecular detection of Ehrlichia canis and Leishmania infantum in foxes from Portugal. Parasites & Vectors, 8: 144.

Chomel, B. B. (1993). The modern epidemiological aspects of rabies in the world. Comparative Immunology, Microbiology and Infectious Diseases, 16: 11-20.

Cordero del Campillo, M., Castañón Ordóñez, L., Reguera Feo, A. (1994). Índice- catálogo de zooparásitos ibéricos. Segunda edición. Secretariado de publicaciones, Universidad de León. 650 pp.

Criado Fornelio, A., Gutierrez García, L., Rodríguez Caabeiro, F., Reus García, E., Roldán Soriano, M. A., Sánchez, M. A. (2000). A parasitological survey of wild red foxes (Vulpes vulpes) from the province of Guadalajara, Spain. Veterinary Parasitology, 92: 245-251.

Criado-Fornelio, A., Martínez-Marcos, A., Buling-Sarana, A., Barba-Carretero, J. C. (2003). Molecular studies on Babesia, Theileria and Hepatozoon in southern Europe. Part I. Epizootiological aspects. Veterinary Parasitology, 113 (3-4): 189-201.

Damien, B. C., Muller, C. P., Martina, B. E. E., Osterhaus, A. D. M. E., Losch, S., Mossong, J. (2002). Prevalence of antibodies against canine distemper virus among red foxes in Luxembourg. Journal of Wildlife Diseases, 38: 856-859.

Delibes, M., Calderón, J., Hiraldo, F. (1975). Selección de presa y alimentación en España del águila real (Aquila chrysaetos). Ardeola, 21 (Especial): 285-303.

Duarte, M. D, Henriques, A. M., Barros, S. C., Fagulha, T., Mendonca, P., Carvalho, P., Monteiro, M., Fevereiro, M., Basto, M. P., Rosalino, L. M., Barros, T., Bandeira, V., Fonseca, C., Cunha, M. V. (2013). Snapshot of Viral Infections in Wild Carnivores Reveals Ubiquity of Parvovirus and Susceptibility of Egyptian Mongoose to Feline Panleukopenia Virus. Plos One, 8 (3): e59399.

Eira, C., Vingada, J., Torres, J., Miquel, J. (2006). The helminth community of the red fox, Vulpes vulpes, in Dunas de Mira (Portugal) and its effect on host condition. Wildlife Biology in Practice, 2 (1): 26-36.

Estrada-Peña, A., Lucientes-Curdi, J., Sanchez-Acedo, C., Gutierrez-Galindo, J. F., Ocabo-Melendez, B. (1986). Nuevos datos relativos a la distribución de los Ixódidos en España (2). Revista Ibérica de Parasitología, 46 (4): 431.

Estrada-Peña, A., Nava, S., Petney, T. (2014). Description of all the stages of Ixodes inopinatus n. sp. (Acari: Ixodidae). Ticks and Tick-borne Diseases, 5 (6): 734-743.

Estrada-Peña, A., Osacar, J. J., Gortázar, C., Calvete, C., Lucientes, J. (1992). An account of the ticks of the northeastern of Spain (Acarina: Ixodidae). Annales de Parasitologie Humaine et Comparee, 67 (2): 42-49.

Fedriani, J. M., Delibes, M. (2009a). Seed dispersal in the Iberian pear, Pyrus bourgaeana: a role for infrequent mutualists. Ecoscience, 16 (3): 311-321.

Fedriani, J. M., Delibes, M. (2009b). Functional diversity in fruit-frugivore interactions: a field experiment with Mediterranean mammals. Ecography, 32 (6): 983-992.

Fedriani, J. M., Wiegand, T., Delibes, M. (2010). Spatial pattern of adult trees and the mammal-generated seed rain in the Iberian pear. Ecography, 33 (3): 545-555.

Feliu, C., Miquel, J., Casanova, J. C., Torres, J., Segovia, J. M., Fons, R., Ruiz-Olmo, J. (1996). Helminthfaunas of wild carnivores in the Montseny Massif; an atypical ecosystem in the northeast of the Iberian Peninsula. Vie et Milieu, 46 (3-4): 327-332.

Fernández, C., Purroy, F. J. (1990). Tendencias geográficas en la alimentación del águila real (Aquila chrysaetos L.) en Navarra. Ardeola, 37 (2): 197-206.

Figueiredo, A., Oliveira, L., Madeira de Carvalho, L., Fonseca, C., Torres, R. T. (2016). Parasite species of the endangered Iberian wolf (Canis lupus signatus) and a sympatric widespread carnivore. International Journal for Parasitology: Parasites and Wildlife, 5 (2): 164-167.

Fisa, R., Gallego, M., Castillejo, S., Aisa, M. J., Serra, T., Riera, C., Carrio, J., Gallego, J., Portus, M. (1999). Epidemiology of canine leishmaniosis in Catalonia (Spain). The example of the Priorat focus. Veterinary Parasitology, 83 (2): 87-97.

Garrido-Castañé, I., Ortuño, A., Marco, I., Castellà, J. (2015). Cardiopulmonary helminths in foxes from the Pyrenees. Acta Parasitologica, 60 (4): 712-715.

Gerrikagoitia, X., Barral, M., Juste, R. A. (2010). Angiostrongylus species in wild carnivores in the Iberian Peninsula. Veterinary Parasitology, 174 (1-2): 175-180.  

González-Varo, J. P., López-Bao, J. V., Guitián, J. (2013). Functional diversity among seed dispersal kernels generated by carnivorous mammals. Journal of Animal Ecology, 82 (3): 562-571.

Gortázar Schmidt, C., Calvete Margolles, C., Lucientes Curdi, J. (1992). Helminths of red fox (Vulpes vulpes) in central Ebro Valley, northeastern Spain: preliminary report. Erkrankungen der Zootiere, Suppl. No. 34: 345-348.

Gortázar, C., Castillo, J. A., Lucientes, J., Blanco, J. C., Arriolabengoa, A., Calvete, C. (1994). Factors affecting Dirofilaria immitis prevalence in red foxes in northeastern Spain. Journal of Wildlife Diseases, 30 (4): 545-547.

Gortázar, C., Villafuerte, R., Blanco, J.C., Luco, D.F. (1998a). Enzootic sarcoptic mange in red foxes in Spain. Zeitschrift fur Jagdwissenschaft, 44: 251-256.

Gortázar, C., Villafuerte, R., Lucientes, J., Fernández de Luco, D. (1998). Habitat related differences in helminth parasites of red foxes in the Ebro Valley. Veterinary Parasitology, 80 (1): 75-81.

Guitián, J., Munilla, I. (2010). Responses of mammal dispersers to fruit availability: Rowan (Sorbus aucuparia) and carnivores in mountain habitats of northern Spain. Acta Oecologica, 36 (2): 242-247.

Harrison, D. J., Bissonette, J. A., Sherburne, J. A. (1989). Spatial relationships between coyotes and red foxes in eastern Maine. Journal of Wildlife Management, 53: 181-185.

Helldin, J. O., Liberg, O., Gloersen, G. (2006). Lynx (Lynx lynx) killing red foxes (Vulpes vulpes) in boreal Sweden - Frequency and population effects. Journal of Zoology, 270: 657-663.

Hersteinsson, P., Macdonald, D. W. (1982). Some comparisons between red and Arctic foxes, Vulpes vulpes and Alopex lagopus, as revealed by radio tracking. Symposium of the Zoological Society of London, 49: 259-289.

Hernández, A. (1993). The role of birds and mammals in the dispersal ecology of Rhamnus alpinus (Rhamnaceae) in the Cantabrian Mts. Context Sensitive LinksFolia Zoologica, 42 (2): 105-109.

Hernández, A. (2008). Cherry removal by seed-dispersing mammals: mutualism through commensal association with frugivorous birds. Polish Journal of Ecology, 56 (1): 127-138.

Herrera, C. M. (1989). Frugiory and seed dispersal by carnivorous mammals, and associated fruit characteristics, in undisturbed Mediterranean habitats. Oikos, 55: 250-262.

Hersteinsson, P., Macdonald, D. W. (1992). Interspecific competition and the geographical distribution of red and Arctic foxes Vulpes vulpes and Alopex lagopus. Oikos, 64: 505-515.

Jobin, A., Molinari, P., Breitenmoser, U. (2000). Prey spectrum, prey preference and consumption rates of the Eurasian lynx in the Swiss Jura Mountains. Acta Theriologica, 45: 243-252.

Laffitte, R. (2001). Zorros matados por lince en Doñana. Galemys, 13 (1): 81.

Lindström, E. R. (1992). Diet and demographics of the red fox (Vulpes vulpes) in relation to population density -thes sarcoptic mange event in Scandinavia. Pp. 922-931. En: McCullough, D.R., Barret, R.H. (Eds.). Wildlife 2001: Populations.  Elsevier, London.

Little, T. W. A., Swan, C., Thompson, H. V., Wilesmith, J. W. (1982). Bovine tuberculosis in domestic and wild mammals in an area of Dorset. III. The prevalence of tuberculosis in mammals other than badgers and cattle. Journal of Hygiene, 89: 211-246.

Lledó, L., Serrano, J. L., Gegúndez, M. I., Giménez-Pardo, C., Saz, J. V. (2016). Antibodies to Rickettsia spp. and Borrelia burgdorferi in Spanish Wild Red Foxes (Vulpes vulpes). Journal of Wildlife Diseases, 52 (1): 122-125.

Lopes, A. P., Sargo, R., Rodrigues, M., Cardoso, L. (2011). High seroprevalence of antibodies to Toxoplasma gondii in wild animals from Portugal. Parasitology Research, 108 (5): 1163-1169.

Lopes, A. P., Vila-Vicosa, M. J., Coutinho, T., Cardoso, L., Gottstein, B., Mueller, N., Cortes, H. C. E. (2015). Trichinella britovi in a red fox (Vulpes vulpes) from Portugal. Veterinary Parasitology, 210 (3-4): 260-263.

López-Neyra, C. R. (1944). Compendio helmintología ibérica (continuación). Parte II. Capitulo III. Revista. Ibérica de Parasitología, 4: 403-491.

López-Olvera, J. R., Vives, L., Serrano, E., Fernández-S., L., Picart, L., Rossi, L., Marco, I., Bigas, E., Lavin, S. (2011). Trichinella sp. in red foxes (Vulpes vulpes) from Catalonia, NE Spain. Parasitology Research, 108 (6): 1589-1591.

López-Peña, M., Quiroga, M. I., Vázquez, S., Nieto, J. M. (1994). Detection of canine distemper viral antigen in foxes (Vulpesvulpes) in northwestern Spain. Journal of Wildlife Diseases, 30 (1): 95-98.

Mañas, S., Ferrer, D., Castellà, J., López-Martín, J.M. (2005). Cardiopulmonary helminth parasites of red foxes (Vulpes vulpes) in Catalonia, northeastern Spain. The Veterinary Journal, 169: 118-120.

Marco, I., Ferroglio, E., López-Olvera, J. R., Montane, J., Lavin, S. (2008). High seroprevalence of Neospora caninum in the red fox (Vulpes vulpes) in the Pyrenees (NE Spain). Veterinary Parasitology, 152 (3-4): 321-324.

Marín Iniesta, F., Marín Iniesta, E., Martín Luengo, F. (1982). Papel de perros y zorros como reservorio de leishmaniosis en la región Murciana. Resultados preliminaires. Revista Ibérica de Parasitología, 42 (3): 307-313.

Martín-Atance, P., León-Vizcaíno, L., Palomares, F., Revilla, E., González-Candela, M., Calzada, J., Cubero-Pablo, M. J., Delibes, M. (2006). Antibodies to Mycobacterium bovis in wild carnivores from Donana National Park (Spain). Journal of Wildlife Diseases, 42 (3): 704-708.

Martínez, I., García, D., Obeso, J. R. (2008). Differential seed dispersal patterns generated by a common assemblage of vertebrate frugivores in three fleshy-fruited trees. Ecoscience, 15 (2): 189-199.

Martínez, F., Hernández, S., Calero, R., Moreno, T. (1978). Contribución al conocimiento de los parásitos del zorro (Vulpes vulpes). Revista Ibérica de Parasitología, 38 (1-2): 207-211.

Matías, L., Zamora, R., Mendoza, I., Hodar, J. A. (2010). Seed Dispersal Patterns by Large Frugivorous Mammals in a Degraded Mosaic Landscape. Restoration Ecology, 18 (5): 619-627.

Matos, A. C., Figueira, L., Martins, M. H., Loureiro, F., Pinto, M. L., Matos, M., Coelho, A. C. (2014). Survey of Mycobacterium avium subspecies paratuberculosis in road-killed wild carnivores in Portugal. Journal of Zoo and Wildlife Medicine, 45 (4): 775-781.

Matos, A. C., Figueira, L., Martins, M. H., Matos, M., Morais, M., Dias, A. P., Pinto, M. L., Coelho, A. C. (2014). Disseminated Mycobacterium bovis Infection in Red Foxes (Vulpes vulpes) with Cerebral Involvement Found in Portugal. Vector-Borne and Zoonotic Diseases, 14 (7): 531-533.

Millán, J., Candela, M. G., López-Bao, J. V., Pereira, M., Jiménez, M. A., León-Vizcaíno, L. (2009). Leptospirosis in wild and domestic carnivores in natural areas in Andalusia, Spain. Vector-Borne and Zoonotic Diseases, 9 (5): 549-554.

Millán, J., Jiménez, M. A., Viota, M., Candela, M. G., Pena, L., León-Vizcaíno, L. (2008). Disseminated bovine tuberculosis in a wild red fox (Vulpes vulpes) in southern Spain. Journal of Wildlife Diseases, 44 (3): 701-706.

Millán, J., Ruiz-Fons, F., M´srquez, F. J., Viota, M., López-Bao, J. V., Martín-Mateo, M. P. (2007). Ectoparasites of the endangered Iberian lynx Lynx pardinus and sympatric wild and domestic carnivores in Spain. Medical and Veterinary Entomology, 21 (3): 248-254.

Miquel, J., Segovia, J. M., Feliu, C., Torres, J. (1996). On Physaloptera sibirica Petrow et Gorbunow, 1931 (Nematoda: Physalopteridae) parasitizing Iberian mammals. Wiadomosci Parazytologiczne, 42 (4): 435-442.

Miquel, J., Torres, J., Casanova, J. C., Feliu, C. (1994a). Helmints paràsits de carnívors silvestres a Catalunya. Particularitats de la fauna del Montseny. Museu de Granollers: 166.

Miquel, J., Torres, J., Feliu, C., Casanova, J. C., Ruiz-Olmo, J., Segovia, J. M. (1994b). Helminthfauna of Canidae and Felidae in the Montseny Massif (Catalonia, Spain). Doñana, Acta Vertebrata, 21 (2): 131-142.

Mora, A., López, C., Dhabi, G., López-Beceiro, A. M., Fidalgo, L. E., Díaz, E. A., Martínez-Carrasco, C., Mamani, R., Herrera, A., Blanco, J. E., Blanco, M., Blanco, J. (2012). Seropathotypes, Phylogroups, Stx Subtypes, and Intimin Types of Wildlife-Carried, Shiga Toxin-Producing Escherichia coli Strains with the Same Characteristics as Human-Pathogenic Isolates. Applied and Environmental Microbiology, 78 (8): 2578-2585.

Navarrete, I., Habela, M., Reina, D., Nieto, C. G., Serrano, F., Verdugo, S., Brena, M. (1990). Parasites of feral carnivores in Caceres Province, Spain. Erkrankungen der Zootiere, Suppl. No. 32: 229-231.

Pacquet, P. C. (1992). Prey use strategies of sympatric wolves and coyotes in Riding Mountain National Park, Manitoba. Journal of Wildlife Management, 73: 337-343.

Penteriani, V., Delgado, M. M. (2010). Buho real –Bubo bubo. En: Enciclopedia Virtual de los Vertebrados Españoles. Salvador, A., Bautista, L.M. (Eds.). Museo Nacional de Ciencias Naturales, Madrid. http://www.vertebradosibericos.org.

Perea, R., Delibes, M., Polko, M., Suárez-Esteban, A., Fedriani, J. M. (2013). Context-dependent fruitfrugivore interactions: partner identities and spatio-temporal variations. Oikos, 122 (6): 943-951.

Peredo, A., Martínez, D., Rodríguez-Pérez, J., García, D. (2013). Mammalian seed dispersal in Cantabrian woodland pastures: Network structure and response to forest loss. Basic and Applied Ecology, 14 (5): 378-386.

Pérez-Jiménez, J. M., Soler-Cruz, M., Benítez-Rodríguez, R., Ruiz-Martínez, I., Díaz-López, M., Palomares-Fernández, F., Delibes de Castro, M. (1990). Phthiraptera from some wild carnivores in Spain. Systematic Parasitology, 15 (2): 107-117.

Pérez-Martín, J. E., Serrano, F. J., Reina, D., Mora, J. A., Navarrete, I. (2000). Sylvatic trichinellosis in southwestern Spain. Journal of Wildlife Diseases, 36 (3): 531-534.

Radhouani, H., Igrejas, G., Carvalho, C., Pinto, L., Goncalves, A., López, M., Sargo, R., Cardoso, L., Martinho, A., Rego, V., Rodrigues, R., Torres, C., Poeta, P. (2011). Clonal Lineages, Antibiotic Resistance and Virulence Factors in Vancomycin-Resistant Enterococci Isolated from Fecal Samples of Red Foxes (Vulpes Vulpes). Journal of Wildlife Diseases, 47 (3): 769-773.

Ribeiro, H., Capela, R. (1989). Sifonapteros de Portugal (Insecta Siphonaptera). 4 - Um novo achado: Odontopsyllus quirosi quirosi (Gil Collado, 1934). Context Sensitive LinksBoletim da Sociedade Portuguesa de Entomologia, Suppl. No. 110: 97-99.

Rico-Guzmán, E., Terrones, B., Canto, J. L., Bonet, A. (2012). Frugivore carnivores: preferences and contribution to seed dispersal of red fox Vulpes vulpes (Linnaeus, 1758) and stone marten Martes foina (Erxleben, 1777) in Carrascal de la Font Roja Natural Park (Alicante, Spain). Galemys, 24: 25-33.

Rodríguez, S., Bezos, J., Romero, B., de Juan, L., Alvarez, J., Castellanos, E., Moya, N., Lozano, F., Javed, M. T., Sáez-Llorente, J. L., Liébana, E., Mateos, A., Domínguez, L., Aranaz, A. (2011). Mycobacterium caprae Infection in Livestock and Wildlife, Spain. Emerging Infectious Diseases, 17 (3): 532-535.

Rodríguez, A., Carbonell, E. (1998). Gastrointestinal parasites of the Iberian lynx and other wild carnivores from central Spain. Acta Parasitologica, 43 (3): 128-136.

Romero González, M., Salazar Fernández, J. (1979). Aspectos parasitológicos en una población de zorros (Vulpes vulpes) en Málaga. Boletín de la Estación Central de Ecología, 8 (16): 49-52.

Rosalino, L. M., Rosa, S., Santos-Reis, M. (2010). The role of carnivores as Mediterranean seed dispersers. Annales Zoologici Fennici, 47 (3): 195-205.

Santos, N., Almendra, C., Tavares, L. (2009). Serologic survey for canine distemper virus and canine parvovirus in free-ranging wild carnivores from Portugal. Journal of Wildlife Diseases, 45 (1): 221-226.

Sargeant, A.B., Allen, S.H., Hastings, J.O. (1987). Spatial relations between sympatric coyotes and red foxes in north Dakota. Journal of Wildlife Management, 51: 285-293.

Sargo, R., Loureiro, F., Catarino, A. L., Valente, J., Silva, F., Cardoso, L., Otranto, D., Maia, C. (2014). First report of Thelazia callipaeda in red foxes (Vulpes vulpes) from Portugal. Journal of Zoo and Wildlife Medicine, 45 (2): 458-460.

Segovia, J. M., Torres, J., Miquel, J. (2002). The red fox, Vulpes vulpes L., as a potential reservoir of zoonotic flukes in the Iberian Peninsula. Acta Parasitologica, 47 (2): 163-166.

Semiao-Santos, S. J., Abranches, P., Silva-Pereira, M. C. D., Santos-Gomes, G. M., Fernandes, J. P., Vetter, J. C. M. (1996). Reliability of serological methods for detection of leishmaniasis in Portuguese domestic and wild reservoirs. Memorias do Instituto Oswaldo Cruz, 91 (6): 747-750.

Serrano, F. J., Pérez-Martín, E., Reina, D., Nieto, C. G., Navarrete, I., Murrell, K. D. (1998). Intensity of natural Trichinella spiralis and T. britovi infections in animal hosts of Extremadura (Spain) and its repercussion for diagnosis by direct methods. Context Sensitive LinksResearch and Reviews in Parasitology, 58 (2): 117-120.

Sobrino, R., Dubey, J. P., Pabón, M., Linarez, N., Kwok, O. C., Millán, J., Arnal, M. C., Luco, D. F., López-Gatius, F., Thulliez, P., Gortázar, C., Almería, S. (2008). Neospora caninum antibodies in wild carnivores from Spain. Veterinary Parasitology, 155 (3-4): 190-197.

Soto, C., Palomares, F. (2015). Coexistence of sympatric carnivores in relatively homogeneous Mediterranean landscapes: functional importance of habitat segregation at the fine-scale level. Oecologia, 179 (1): 223-235.

Soulsbury, C. D., Iossa, G., Baker, P. J., Cole, N. C., Funk, S. M., Harris, S. (2007). The impact of sarcoptic mange Sarcoptes scabiei on the British fox Vulpes vulpes population. Mammal Review, 37: 278-296.

Sunde, P., Overskaug, K., Kvam, T. (1999). Intraguild predation of lynxes on foxes: Evidence of interference competition? Ecography, 22: 521-523.

Traba, J., Arrieta, S., Herranz, J., Clamagirand, M. C. (2006). Red fox (Vulpes vulpes L.) favour seed dispersal, germination and seedling survival of Mediterranean hackberry (Celtis australis L.). Acta Oecologica, 30 (1): 39-45.

Travassos Santos Dias, J. A. (1987). Carracas (Acarina-Ixodoidea) parasitas da raposa Vulpes vulpes (Linnaeus, 1758), em Portugal. Garcia De Orta Serie de Zoologia, 12 (1-2): 43-47.

Voigt, D. R. (1987). Red fox. Pp. 379-392. En: Nowak, M., Baker, J. A., Obbard, M. E., Malloch, B. (Eds.). Wild furbearer management and conservation in North America. Ontario Ministry of Natural Resources, Ontario.

Voigt, D. R., Earle, B. D. (1983). Avoidance of coyotes by red foxes family. Journal of Wildlife Management, 47: 852-857.

Voigt, D. R., Tinline, R. L., Broekhoven, L. H. (1985). A spatial simulation model for rabies control. Pp. 311-349. En: Bacon, P.J. (Ed.). Population dynamics of rabies in wildlife. Academic Press, London.

 

Josep Maria López-Martín
Dirección General del Medio Natural
Depto. de Medio Ambiente y Vivienda
Generalitat de Catalunya

Fecha de publicación: 10-06-2010

Otras contribuciones: 1. Alfredo Salvador. 20-04-2017

López-Martín, J. M. (2017). Zorro – Vulpes vulpes. En: Enciclopedia Virtual de los Vertebrados Españoles. Salvador, A., Barja, I. (Eds.). Museo Nacional de Ciencias Naturales, Madrid. http://www.vertebradosibericos.org/

 

 

.